Monday, June 6, 2016

Jesuh eng Balamtung oeh Paradaina tuh oeh ni awm kom a tinak ve, thlang a thih amueih oeh khan pha noeh huvoei aw?(Luka 23:43).

Luka 23: 43, khui oeh Jesuh eng Paradai ...Paradai tive Khankho amni noeh duemnak / Dum huen mat ni , Paradise or Garden na tuh ni awm kom a tinak ve a ti mueihna awm tang hue nih. Ve ve Muemhla lamna koe awiheup ni. Thlang a thih oeh ve a pum doeng ni Khawsa eng Mdek a seh na a awm a dawng oeh mdekna angvoei hue , cenamoe ang Muemhla toe ak peekung Khawsa ven( Paradai)na duem hue. Awirhoelnak (Ecclesiastes) 12:7. Jesuh eng a thih tawm oeh awi a tive " Ka Pa Kang Muemhla na kutkhui oeh ni pe nueng" ti hue Luka 23: 46. Muemhla ce Dekkhuina pum eng amceh puei tha hue tice Khawsa awi eng nim mthehkhi hue. Khuetueih.(Acts) 2:31 oehtoe Hubat Piter engtoe ve mueihna Devit boi a thihnak a kong qoel hue..." A xingnak (soul) ce a thupnak (Hell or grave) na amcehta hue, a pumsa awm saerna amawm hue" ti hue( King James Version).

    Jesuh Paradai na a ceh oeh ce acena amawm poek poek noeh "Khawsa awi ammang ngaikhi a hamna Awithang qoel hue" tice 1 Piter 3: 19 -20 khui oeh ni hu tha hue.

    Ace a dawngoeh Jesuh moe thlangthawlh pa ce a cengheup oeh Paradai ( Nawmnak huen ) oeh matna xum hue nih tice Khawsa awicim Baibul a congpueinak ni.

Thursday, June 2, 2016

Khawsa Thekhanak Ti Ve Ikoe Num? Imueihna num Khawsa Ak Thekhana Ve Mrhenna Amma Awm Hlue?

Khawsa Thekhanak Ti Ve Ikoe Num? Imueihna num Khawsa Ak Thekhana Ve Mrhenna Amma Awm Hlue?


Acoeh ce nimthehkhi vang , thlang a thawlh a hoeihoei moe thekhanakkhi rhenna awm hlue hue, cenamoe Muemhla'm Cim ak the ak khana toe rhenna am awm hlue hue.A u awm Capa ak oet ak thlang toe rhenna awm kom soe toe Muemhla'm Cim oetnak awi ak qoel ak thlang toe tuh oeh niseh , hailam oeh niseh rhentha na amawm hlue hue ( Mathai 12:31-32).Muemhla kawsaersak tive ikoe mueih aw?

     Muemhla'm Cim ak the ak khana tive Baibul Cakthai khui oeh, vekkhi oeh ni hu tha hue (Mathai 12:31-32; Marka 3:28-29; Luka 12:10). Thekhanak tive thlangbaok pa awina toe “blasphemy” tina awmnoeh thlangbaokkhi engve Greek awilung oehkoe ani loh patoeng u ni.Blasphemy Greek awi natoe "blasphemia" ve awilung pakhih -blapto (tingahnak toe ak lembai) moe pheme,( tingahnak toe Awiti, awi qoel).Greek awilung na blasphemia(Noun), blasphemeo(verb)moe blasphemos(adjective)na ani honakkhi ni teok oehtoe , thlang eng ak awiti ,ak awi qoel eng a puei thekha huhsitnak moe a puei ak khan oeh kawnatnak ak pe thekhanak awi a mueihna awm hue. A konglam ce ak ka oeh ni teok lah ve u;

 Khawsa Thekhanak (Blaspheming God)
    Veve Poluh eng Judah thlangkhi anik kaoktoenkhi oehkoe ni."Khawsa'ng ming ce thekhanakna awm hue , I atioeh num ni ti oehtoe nangnikkhi ak cam oehkoe engni" (Rom 2:24).Khawsa thekhanak tioeh ve " Kho amawm noeh aw! ,Ve mueihna ka awm amni hunoeh aw!,Khawsa rhi amawm noeh aw!, Amik cu phlokphlok vik soe!..... " timueih awi eng thekhanak ni. Ace mueihna Poluh eng Khrihca-khi (tamna na ak awmkhi) eng a ni Boi anik rhihcah oehtoe "Khawsa ming moe congpueinak ce thekhanak na amawm hlue hue"( 1 Timote 6:1) ti hue.
    Thlangxing engve Khawsa imueihna num ni thekhanak hlue? Khawsa thekhanak tioeh ve Khawsa awm hue ti ammak cangnakhi" thlangrho engtoe amlung kawkhuina koe eng Khawsa amawm hue ti hue (Sam 14:1). "Khawsa thekhanak a hamna amkha aang noeh, angming msaer noeh, a awmnak huen moe Khan na ak awmkhi thekhanak hamna"(Awiphoe 13:6) awi qoel ni. Veve Khawsa thekhanak ni.

 Khrih Thekhanak (Blaspheming Christ)
     Khrih thekhanak tioeh ve Mathai 27:39 khui oehkoe thlangbaok awina toe "reviled him"(KJV), "railed on him"(ASV) moe "insults at him"(NIV) oehkoe khi ve Greek awina toe " blasphemeo" ti ni. A veve Khrih Banlamtung oeh angtai oeh ani thekhanak ni.Jesuh Banlamtung oeh angtai oeh " Baek-im xe noeh angheup thum oeh ak coeng hlue (cf.Johan 2:19) eng cu namoeh moe namoeh thongrhu: Khawsa caana na awm oehtoe Banlamtung oehkoe eng xumlo " (Mat.27:40) ti unoeh thekhana hue u. Ave mueihna Khrih thekhanak ve Baibul khui oeh khawyahna ni hu tha hue.

 Muemhla’m CimThekhanak (Blaspheming the Holy Spirit)
     Jesuh eng tinoeh "Thlang a thawlh a hoeihoei moe thekhanakkhi rhenna awm hlue hue, cenamoe Muemhla'm Cim ak the ak khana toe rhenna amawm hlue hue"(Mat.12:31). "Muemhla'm Cim ak oet ak the ak khana ak thlang toe rhenna amawm hlue hue"(12:32) ti hue.
    Acoehtoe Khrih moe Muemhla ve Khawsa na awm hue nih (Johan 1:1; Khuetueih. 5:3, 4), cenamoe Jesuh Khrih nak oeh Muemhla ve ak tuungna qiikchah ham huvoei aw?
    Khrih ak awithang ning yaksimnak a hamna Muemhla’m Cim bibinak ve ak tuungna awm hue. Ace Muemhla bibinak ce Pentikos ang heup oeh phalaw soe thlang khawyah eng Khrih ce ani Boipa moe hulkungna cangna unoeh thawlhkhui oehkoe eng loeihnak hu hue u(Khuetueih. 2). Ace ce Muemhla'm Cim a bibinak ak cam oehkoe eng ni(Mat.12:28).
    Khawsa a Capa Jesuh Khrih a thongnak awithang ning yaksimnak a hamna toe Muemhla Cim a bibinak ngah hue. Muemhla bibinak kaa natoe u engawm amya hlue sim hue. Ace ce ni Boipa Jesuh Khrih engtoe " ka ceh oehtoe nani venna congpueikung tueilaw hlue hue nueng a ti hue(Johan 14:15). A ce Muemhla Cim eng a hoeihoei ni cong lopueikhi kom ti hue( Johan 14:25-27).Muemhla eng ce nani thawlhkhi ni sim losakkhi kom,anih engce kai a konglam qoel lo kom, thlang doengna nani awmnakkhi ni sim losakkhi kom ti hue(Johan 15:26; 16:8-9;13).Ace Muemhla Cim a congpueinak koeh ni do oehtoe Muemhla ak the ak khanaa ak thlangna ni awm hue. Khawsa awithang amning yasim noeh angrhuixingnak amni pang hlue hue. Ace ni Muemhla thekhanak ti toe.

Thekhanak (Blasphemy) mrhenthana ak awm aw?

     Thawlh a hoeihoei ve mrhen thana awm hue. Poluh engtoe tinoeh "Kaa ve ak thekhana-kung,ak phepphoeikung moe laembai ak pe-kungna awm moe nueng kak khan oeh a lungnak phasak hue,iatioeh num niti oehtoe kaa ve amoeh amak cangna moe ak hoerkungna awm nueng" ( 1Timote 1:13) ti hue.Poluh ve Khrih Jesuh ak phepphoeikung ni (Khuetueih. 9:4 ,5).Jesuh ce phepphoei hamna a cehnak lamna Jesuh moe xum hue nih,cenamoe Jesuh moe a ningxum khoen oehtoe " thonoeh Baptisma hulah na thawlhnak (Khrih a phepphoeinakkhi, a thekhanakkhi...) khi boeih cahsak kom" ( Hubat 22:16) ti hue. Avoehve Khrih ak thekhana rhenna awm hue tice ni hu tha hue.
    Awithanglaek khui oeh Khrih ak the khana Piter a kong ve ni hu tha hue. Piter ve Jesuh a hubat ni, na thihnak oeh thi kong tina teptep noeh a tuem a pha lo tang oehtoe Jesuh ce thumvoei khong hue (Marka 14:71-72), cenamoe rhennak hu noeh thlangkhi thaa anik pe-khikungna awm hue (Luka 22:31-32).Ni thawlhnak nik phoe oehtoe amoeh ce uepawmnoeh ni thawlhnak rhen hamna thlang doengna awmnoeh, amni doengnak anim cimsakkhina awm hue( 1 Johan 1:9).
    Cenamoe Muemhla ak thekhana ak thlang toe rhenna amawm hlue hue tice Khawsa awi khui oeh ni hu hue.Muemhla’m cim ce Khawsa awitak ang phoeisakkungna awm hue (2 Sam. 23:2; Johan 15:26; 16:13; Efisa. 6:17; 2 Piter. 1:21). Muemhla a bibinak ak cam engni Khawsa awitak xingnak awi, thongnak awi, ning yaksim hue. Amoeh ve koeh ni do noeh ni thehkhanak oehtoe rhenna amni awm hlue tha hue, tuh oeh moe hailam doena (Mat.12:32) rhena amawm hlue tha rhoe hue tinak ni. Marka engtoe a veve angrhui thawlh ni (Marka 3:29) ti hue.Ace ce imueih a thawlh tak num? Khawsa awithang ani thongnakkhi koehnik cangnak ni. Muemhla simsaknak koeh ni do noeh Khawsa awi koehnik cangnak oehtoe koeh cangnak thawlh ve imueih na yawm amnim rhen hlue khi tha hue.

    Thawlh a hoeihoei mrhen thana awm hue , cenamoe Muemthla'm cim a bibinak thekha na noeh Khawsa awithang ani thongnakkhi, na thawlh a nimrhennakkhi moe  Jesuh na Boipa moe na thongkung a hamna koehnak cangnak thawlh toe imueih konna yawm rhen thana amawm hue. Sam 74:18; Isa. 52:5; Rom 2:24; Awip. 13:1, 6; 16:9, 11, 21.

Jesuh a Banlamtung Oeh ang Rhik INRI ve Ikoe a Ti Ngahnak aw?

Jesuh a Banlamtung Oeh ang Rhik INRI ve Ikoe a Ti Ngahnak aw?

    INRI ve Latin awilung ak toi ni.  IESVS·NAZARENVS·REX·IVDÆORVM (Iesus Nazarenus, Rex Iudaeorum), English awina "Jesus the Nazarene (Galilean), King of the Jews (Judeans) (Nazaret Zisuh Judah Bawi".  Greek awilung natoe Ἰησοῦς ὁ Ναζωραῖος ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων (Iesous ho Nazoraios ho Basileus ton Ioudaion) Awithanglaek Johan19:19 (John 19:19). Mathai khui oehtoe (Mathai 27:37), "This is Jesus, the King of the Jews"(Veve Zisuh, Judah khi Bawi ni); Mak khui oehtoe (Mak 15:26), "The King of the Jews"(Judah khi Bawi ni); moe Luk khui oehtoe (Luk 23:38), "This is the King of the Jews.Veve Judah khi Bawi ni" ti hue.
     Ve ak kai oehkoe Greek, Hebrew moe Latin awilungna ce Banlamtung oeh rhikna awm hue:
Latin awi    ... IESUS NAZARENVS REX IVDAEORVM (INRI)
Greek awi   ...Iésous o Nazóraios o Basileus tón Ioudaión (INBI)
Hebrew awi  ...זֶה הוּא יֵשׁוּעַ מֶלֶךְ הַיְּהוּדִים
Greek awi.....IHΣOYΣ O NAZΩRAIOΣ O ΒΑΣΙΛEYΣ ΤΩΝ ΪΟΥΔΑΙΩN
Latin awi..... IESVS NAZARENVS REX IVDAEORUM

Hebrew awi....ישוע הנצרי מלך היהדים
Ve Nasenrhoi A Laa Sak A Laek Rhoe Mah 

Ikoe mueihna num Laa ani sak tha hue ti ce teok lor lah ani laa sak rhoe nik ko ni biikhi hue. Pa Khawsa eng yawkdonak ni perhoi seh. 



Saturday, May 28, 2016

Hubatkhi Ikoe Mueihna Num Ani Thih U?

Hubatkhi Ikoe Mueihna Num Ani Thih U? 

Mdekkhan thongkung Jesuh eng a hubatkhi 12 nik teukkhi noeh Amoeh ce Banlamtung (cross) oeh tai hue. Ace a hubatkhi 12 ve ikoe mueihna num ani thih u ti ve Baibul eng ang coeina amqoel kang hue. Baibul eng anim mthehkhi toe Jesuh ak yoikung Judah Iscariot moe Zebedee a capa Jem, A.D. 44 oeh Herot boi eng him hue (Khuetueihkhi Bibi12:2). Hubatkhi ani thihnak konglam Cakhyuem moe khuuikhing, Khrihca lammakhi awi moe awika ani na khoem oeh ni huh toe ak kai oehkoe mueihna ni.

A Hubatkhi ve ani konglam khuuikhing ni teok oehtoe thihdo oeh ak thi Johan ti kana toe ak chang amni hu hue. Ace mueihna ani thihnak toe ani Boipa thihnak oehkoe eng a thoh tlahnak ce dueih peui unoeh khong hamna amma ni ngahnak a dawngoeh ni. 

• Simon /Simon-Piter: Jesuh a hubat Piter, Roman Catholic(R.C) baeknak eng R.C baeknak am dueihkung ni ani ti moe pope ak cuek ni ani ti ce Rom rham Nero boi eng a uk hui oeh Sai oeh thi hue. Khuuikhing anik qoelnak oehtoe Piter eng ve ka Boipa (Jesuh) a thih a mueihna thih hamna amtlak hue nueng a ti a dawngoeh ak chutlingna ni tai u tinoeh ak thoeh a mueihna ak chutlingna taina awm hue. 

• Andrew: Andrew ce kum 1500 huma oeh Khrihca khuukhing ak simkung Dorman Newman engtoe Piter a Napa Andrew ve Greek rham Khotlak tungna koe Patras kho na ce A.D. 69 oeh cet soe Rom rham a xamca Aegeates moe baeknaak kong oeh oet rhu hue nih. Aegeates eng Andrew ce Khrihca phung ak khongnaak a hamna caana hue. Ace mueihna Khrihca phung a nol oehtoe lung eng khong matna amom hlue hue. Ace mueihna a poh ce Andrew eng Khrihca phung amma nol a dawngoeh rhui eng pin unoeh baop usoe nat ang ueh hui oeh Banlamtung oeh tai usoe a thih hlan oeh khawrhuet khuikha hue. Ace mueihna ani him hlan oeh Andrew ve heup hih awithang qoel noeh awm hue.

• Jem : Zebedee a capa Jem ve Khuetueihkhi bibi 12:1-19 khui oeh ni huh oehtoe mrhal (cimca ang sang) eng him hue u ti hue. Judea rham ukkung ak thai anik tueh u, Herot Agripa eng Rom rham uknaak khui oehkoe Khrihcakhi phepphoeinaak ce xuinoeh hubat Jem ce him hue. Ace mueihna Hubat Jem a him oeh ce thlang pak-hih rhoi awm a ning heu-awi oeh tluehna awm hue. 

• Johan: Johan ve phepphoeinak, khuikhatnak ang ueh soeih matna awmnoeh, Aam ang xoi oeh ce situi tloksak unoeh ace Situi ang tlok aamkhuina chan hue u. Khawsa bi binak ak cam eng kawpoekkuei soeihna anih ce Situi ang tlok khuina koe eng loeih law hue. Ace huna ce Patmos tuikutna ce thong thla hue u. Ace hui oeh Khawsa eng mangdannak a paek a dawngoeh Awiphoe ce yawk hue. A coeh koe eng ak conlo ce Asia Minor ani ti u, tuh oeh Turkey ni tina ce cet hue. Anih doeng toe a hubat khui oeh Sai oeh amcetnoeh ngaih-rhep caa eng A.D 100 kum huma oeh thi hue.

• Filip: Jesuh a hubat ak cuek Filip ve Asia rhamna awithang qoelna (missionary) awm hue. Ijip rham Heliopolis khonu na cet soe mtu unoeh thong khuina anik thlak ce A.D 54 oeh tai hue u. 

• Bartholomai: Bartholomai, Nathanael ani ti ve Turkey, Armenia rham (countries) khawyah oeh Khawsa awithang qoel hue ti hue u. India rhamna ak cangnaakhi a hamna Awithanglaek Mathai ce anik awina nim mhloen paekkhi hue. Anih ce kut seh thaem ak baek thlang mat eng baop plak cannoeh Barthomai ce tai hue. Ak chang eng ani ti oehtoe anih ce ang heu-awi oeh ni anik tluek u ti hue u. 

• Thomas: Hubat Thomas ve Syria rham,  Greek rham moe India rham doena Khawsa awithang qoel hue. Ace mueihna Khawsa awithang ak qoelnaak India rhamna baeknak xuikung eng ak koso soe hlaeng eng chuh mat hue.

• Mathai: Sumthaem coikung Mathai ve awikana anina tinaak oehtoe Ethiopia rhamna Khawsa awithang qoel (missionary) na a cehnaakna sai oeh cet hue. Mathai ve acena Awithang ak qoelnakna ukkung boi Hertacus ak thlang tueih eng a hulamna koe eng cimca ang sang eng chuh mat hue ti hue u. 

• Jem: Alphaeus a capa Jem ve Foxe eng a ti oehtoe, Jem ve Jerusalem khrihca baeknak a xamca matna tuehna awmnoeh hubat khui oeh hubat Johan ti kana toe a xinglu ang sang soeih matna awm hue. Jem ve Jesuh Khrih ak cangnak ammak khong a dawngoeh Tempoen sona koe eng khong hue u. Anih ve a kum 94 tluk oeh veuk ak pai u, lung eng khong unoeh ani phepphoei coengoeh ang heu-awi oeh rherna awm hue. 

• Thaddaeus: Thaddaeus ani ti u, Lebbaeus, Judas, Jude: ve khuuikhing anik qoelnak oehtoe Edessa kho, Turkey moe Greek khonu ani ti u oeh ce A.D 72 oeh taina awm hue. Anih ve Armenia rham, Syria rham, moe Persia rham doena Khawsa awithang qoel hue. 

• Simon: Kanan thlang Simon ve Afrika rham khotlak lam tungna Mauritania kho oeh moe England rhamna 
 Khawsa awithang ak qoelnakna A.D 74 oeh taina awm hue. 

• Judas Iscariot: Judas Iscariot ve toe Mathai 27:3-6 khui oeh ni huh a mueihna a hubat khui oeh a Boipa ak yoikung moe ak thi ma cuekna awm hue. Ace a Boipa a yoih phu ce peecang 30 ce Tempoen khui oeh khong huet hue tinoeh Mathai eng qoel hue. Khuetueihkhi bibi 1:15-20 khui oeh ni huh oehtoe anih ce a Boipa a yoih phu eng mdek thlaa noeh ace mdek huen oeh ce thi soe ang mingna ce Aceldama tingahnak toe "thi huen" ti unoeh khue hue u. Anih ve toe Sai oeh ak cet amni noeh a Boipa ak khongnak ak cam eng amoeh moe amoeh ak thina awm hue. 

• Matthias: Matthias ve Jesuh eng ak tueh a hubat tak toe amni noeh Hubat 
Judas Iscariot ang yuengna anik tuehna awm hue. Anih ve lung eng khong unoeh ang hue-awi oeh rher hue u. 

• Poluh: Jesuh eng a xing hui oeh ak tueh hubat tak toe amni noeh, hubat a hamna Khawsa eng ak tueh va ni huvoei ani ti Poluh ve lung eng khong u noeh ang hue-awi oeh rher hue u. Anih ve Rom rham Nero boi eng a uk hui  A.D. 67 oeh ni ani him hue u. 

Wednesday, May 18, 2016

A rhui paxa ak lo ti ve ikoe mueih a tengtoeng num? (Sam 144:9).Kutyung paxa ti ngahnak num?

A rhui paxa ak lo ti ve ikoe mueih a tengtoeng num? (Sam 144:9).Kutyung paxa ti ngahnak num?


Khawsa awi Baibul ve a long a lam mahna awm noeh ammang yasim a hamna tluknaak doe pha puei tha hue. Ace a dawngoeh Khawsa awi eng a ti ve ikoe num a ngahnak ti ce a hu a hai a thoep ngah hue. 

Khawsa awi Baibul Sam 144:9 khui oehkoe a rhui paxa a ti ngahnak ve kutyung paxa ak lo, kut boeih eng nim mkueihcah u a ti ngahnak amni noeh Judahkhi eng anina honak a rhui paxa ak lo tengtoeng eng mkueihcah hlue tingahnak ni.Ve Samkhui oehkoe a rhui paxa ak lo ve peexa (10 pe) tlukna a dueng sang hue. Judahkhi eng a ni honak ve tengtoeng ak chang chang awmnoeh a rhui 2, 4, 6, 10, 14, 16,… tinoeh a rhui ve khawyah ak lookhi awm om hue. Baibul khui oeh tengtoeng ni huhnakkhi toe;1 Samuel 10:5; 2 Samuel 6:5; 1 Boikhi 10:12; Isaiah 5:12, 14:11; Amos 5:23, 6:5; Sam 33:2, 57:8, 71:22, 81:2 , 92:3, 108:2, 144:9, 150:3; Nehemiah 12:27; 1 Chonnoernak 13:8, 15:16, 15:20, 15:28, 16:5, 25:1, 25:6; 2 Chonnoernak 5:12, 9:11, 20:28, 29:25, a culumna 27 ni hu tha hue.  




Tuesday, May 17, 2016

Jepthah eng Khawsa venna ak awikam a mueihna a caanu ce hueihhlurnakna pe tangnoeh aw?(Awicekkungkhi 11:29-40)

Jepthah eng Khawsa venna ak awikam a mueihna a caanu ce hueihhlurnakna pe tangnoeh aw?(Awicekkungkhi 11:29-40)

    Jepthah eng ni xuikhi soe Israel thlangkhi eng Ammon thlangkhi ce khaw kum khawrhuet oeh anang kap rhu hue u. Kutoet oehtoe Jepthah eng a rhal Ammon thlangkhi ani noengnakkhi a hamna Khawsa venna ce ve mueihna awikamnak poh hue. Jepthah eng tinoeh,“Ammon thlangkhi ka kutkhui oeh nani paek oehtoe, Ammon thlangkhi noengnoeh kanghlat oeh kak chomkaeng oeh a ii mueih eng awm aninak dolo ce Boipa nang a ham na awmnoeh, hueihhlurnakna hona kong nueng”(11:30,31). Ace mueihna awi a kam coengoeh rhal tuk soe Boipa eng Jepthah a kutkhui oeh ce a rhal pe soe Ammon thlangkhi ni noengkhi hue. Ace a rhalkhi ak noeng ang voei lo ce a im chomkaeng oeh a Caanu a taktuen(mat doengca a caanak) eng ak chomkaeng oeh ana do law hue.  Ace a caanu matdoeng a taak eng Khawsa venna ak awikam a mueihna hueihhlurnak ak poh tang aw?

    Jepthah eng ka rhal nani noengsak oehtoe kangvoei oeh ka im chomkaeng oeh aninak dolo eng na hai oeh hueihhlurnak poh kong tinoeh Khawsa hai oeh awi ana kam law hue. Cenamoe soenum Khawsa awi Baibul khui oeh ni huh oehtoe “Nani Caakhi ce hueihhlurnak a hamna koeh pe u (Levitikas 18:21)” ti hue.Ace mueihna a awm oehtoe Jepthah eng Khawsa hai oeh ak awikam a mueihna ak poh aw, ikoe mueihna num a poh hue ak awikam ce? A caanu ak xing pumna maa khui oeh ak phuum tang huvoei aw? Ammak phuum oehtoe Khawsa hai oeh awi a kamnak ve ikoe mueihna a poh?

    Flavius Josephus, Judah khuuikhing simkung moe ak yawkkung eng toe A.D 100 kum huhai oeh khuuikhing ana yawk lawnoeh Jepthah eng a caanu ce Khawsa hai oeh ak xing pumna hueihhlurnakna ana poh law hue ti hue. Josephus eng ace mueihna a tive, Torah(Mosi ak cauk pumhma ce Torah ti hue u) moe ammang rhumpoengnak moe Khawsa eng ammang haatlaknak kawih ni ti ce amqoel hue. Josephus a huna A.D 150 a huma oeh Judah thlang psuedo-Philo ani ti u, Biblical Antiquities cauk ak yawkkung eng awm Jepthah eng a caanu ce Israel thlangkhui oeh ak thlor ham thlang ama huh a dawngoeh hueihhlurna (olah= Hebru awina hueihhlurnak) hona hue ana ti hue. Judahkhi ak cauk Talmud eng awm Josephus ak awi ti ce anang hatlakna hue. Judahkhi ak khuui oehtoe Jepthah ve a Phinehas oeh khawsoeih binak oehkoe eng hoerna awm hue ana ti hue u. Judahkhi ak khuui oehtoe Jepthah ve thihnak chesoeih oeh a vuenkhi kheh hlak hlak noeh thi hue. Acoeh koe eng cutnoeh Phinehes oeh ce Muemhla eng bae law hue ana ti hue u.

    Baibul khui oeh ni huh a mueihna ace mueihna Khawsa ang haa amma tlak oehtoe anik khan oeh saernak anang sutlaw khoei hue. Cenamoe Jepthah ak khan oehtoe ace mueih ce ampha hue. Mosi eng Khawsa awi koengngai noeh lungnu khui oehkoe eng tui ak colonak a hamna lungnu ce ak boh a dawngoeh Khawsa awikamnak ram amni phasak hluekhi hue(Deut. 32:50-52; Number 20:1-13). Devit eng Besibah a yunak a ngah a dawngoeh Uriah ce him soe ani capa ce thi hue(2 Samuel 12:1-23). Cenamoe Jepthah toe a Caanu ak xing pumna hueihhlurnakna a honak tang oehtoe ikoe awm ak khan oeh kueinak a pha kaana haihlaamnak hu hue.
     Ve Jepthah eng a caanu hamna awi a kam ve Talmud khui oehtoe amcoei hue. Jepthah ak awikamnak ve ang yuengna mat mat paekna awmnoeh Khawsa hai oeh do pena awmnoeh laek aw tinoeh tive poeknak awm hue (Levitikas 27:2-7). Ace mueihna Jepthah eng a Caanu ce ang yuengna thaem amma poh oehtoe Khawsa hai oeh ak awikam a mueihna Khawsa baekim cimkhui oeh bi ak bi hamna khawsoeih a mueihna (like priest) awm huvoei soe (Levitikas 27:8). Ak xingna hueihhlurnakna a him amni noeh Khawsa hamna a haengna awm hue. Ace mueihna a haeng a dawngoeh va taak kana a xingkhui oeh a Caanu a taakchuen eng a awm hlue a poek oeh Jepthah ak kawsaetnakna awm hue.
      Awicekkungkhi(Judges) cauk eng ve ang coeina “Jepthah eng a Caanu ce Khawsa hai oeh awi a kam a mueihna ak xing pumna hhueihhlurna hue, amma ni oehtoe ang yuengna thaem hona hue, ammani  oehtoe Baekim oeh bi ak bi hamna awm hue tinoeh ang coeina amqoel hue(Awicek.11:39). Judah thlangcueikhi Rabbi David Kimchi( Radak ani ti u, 1157-1236 C.E.), Rabbi Levi ben Gershom(Ralbag ani ti u, 1288-1344) moe Rabbi Yitzchak ben Yehudah (Abarbanel ani ti u,1437- 1508) khi eng Jepthah ak awi ani qoel coeinak oehtoe,“Ka im chomkaeng oeh aning xumpuei hamna ikoe awm a lona a tlak oehtoe --- Boipa hamna awmnoeh ka hamna hueihhlurnak  hlue ni” a tingahnak toe “hueihhlurnak thing ak khan oeh phum hlue tinak amni noeh Khawsa hamna haeng paek tingahnak ni. Cenamoe hueihhlurnak hamna ak tueng (rhamsa, khyinkhyum) ani oehtoe hueihhlurnakna honak hamna awm hue. Ave Jepthah a caanu kong oeh ning yaksim ham toe Jepthah eng ve a caanu a him tinak amni hue. Ikoe ti soenum ni ti oehtoe Jepthah a caanu ve thlangxingna a awm a dawngoeh hueihhlurnakna amtueng hue ti ce coei hue.
      Jepthah eng ak awikamnak am sutnak a hamna a caanu ce Khawsa hamna haeng hue. Haeng hue, Khawsa hamna hloep pe hue tinak ve ak xingna maa khui oeh phumnoeh him tinak amni hue. Ace ce Phyllis Trible eng toe “thlangcim khuikhatnak hunoeh ak xingna thih” ti hue. A ti ngahnak toe xing vik loei soe thlangxing lamtung oehkoe a nupa moe a puei a pookhi eng amma ni huh hlue voel tingahnak ni. Jepthah a caanu ce Nula cim thlang mat ang dueih huen oehkoe eng ve mdekkhan khawsaknak oehkoe eng koeh huh hlue voel ti noeh Adin Steinsaltz eng toe, “khuikhatnak, phepphoeinak toe amni hue. A xing ak puei oeh Nula cimna a awm hlue oem ce ni” ti hue. Ave ning ngah oehtoe Jepthah a caanu ve Shiloh baekim oeh Khawsa hamna hoepna awm hue, Samuel ce a nu Hannah eng Khawsa hamna a hoep pe a mueihna (1Samuel 1:22-28). Ak yoi 28 khui oehtoe Samuel ve Khawsa hamna hloepnak ni huh moe Jepthah a kong ni huh oeh ve Jepthah eng a caanu a hueihhlurnak a hamna a him tinak amni noeh Khawsa hamna aam hloep pe, a hoep pe soe xing ak puei oeh va taaknak moe a pueikhi a awm a mueihna naom lor noeh a ngahna amawm hlue tha hue tinak ni.
    Jepthah a konglam a boetnak lam oehtoe ak awikam a mueihna a caanu ce a pohnak a konglam ce ni huh tha toe,“Anih ce pa simhlan rhoe hue. Ace a dawngoeh Israel thlangkhi eng Israel Nula xiikhi kum tuekuem oeh ani xip hlue ce ani thuum a mueihna ak awmlo ce, kumoet oeh huepphli, Gilead thlang Jepthah a caanu simpoenak(Letannot = tingahnak toe simpoenak, mat a konglam tengnak, thlang mat ngaknak a konglam qoelnak , Awicek. 5:11) hamna xip hoeih hoeih hue u(Awicek. 11:39-40).Baibul anim mhloen ak changkhi oeh ni teok oehtoe a “caanu hamna kawsae” hue, “Simnak poe hue” tinoeh ni hu hue. Ace mueihna ani simpoe a dawngoeh  Rabbi David Kimchi (Radak) moe  Yitzchak ben Yehudah (Abarbanel) engtoe “ Israel caanukhi eng kumoet oeh huepphli khui oeh anih(Jepthah a Caanu) ce awi ak ti pe hamna moe ak hloep(console) hamna cet hoeih hoeih hue u” ti hue nih. Ace mueihna ceh hoeih hoeih unoeh hloepnak awi moe bae a laakhi mtheh hamna ni ceh oehtoe Jepthah a caanu ce amthi noeh xing hue ti ce ang coeina ni sim tha hue.

       Baibul chang oeh Jepthah a kong ak qoelnak ni huh toe, Acoeh ce Boipa eng Jerubbaal, Bedan, Jepthah moe Samuel khi ce na kaengsam oehkoe na rhal khui oehkoe eng anik loersak a hamna moe anik awmpuei hamna tueilaw hlue nueng (1Samuel 12:11). Ang hihnak oehtoe cakthai khui oeh ni. Hebru khui oeh ni huh oeh Jepthah ve qihchah tueng thlangkhi ang lak oeh matna thuum hue: Gideon, Barak, Samson, Devit, Samuel moe ak changkhi cangnak lam oeh ueppangnak ak awmkhi “cangnak eng ram ce hul noeh, doengnak phasak noeh, awikamnak ce ta noeh, Samthuem am khaa ce sitsak noeh, Maa ce thihsak noeh, cimca pala oehkoe eng loersak noeh, thaa ammak ta eng ak thamah ce noeng noeh, rhal tuknak oeh thamah soeih noeh, rham chang am ceemkhi ce ni censakkhi kanglak hue(hebru 11:33-34).Ace mueih tlukna Jepthah a kong ve Samuel moe Hebru khui oeh ni huh oehtoe Jepthah ve a caanu hueihhlurnak hamna amhim noeh Khawsa hamna a hoeppe na awmnoeh a kum ang rhui va taak kana awm hlue oem hue ti ce ni hu hue. Judah thlang qoelcoeinak ak yawkkung mat engtoe, “Jepthah a caanu ve hueihhlurnakna a him amni noeh va a taak hamna kaang peena awmnoeh a xing a sak oeh va taak kaana a awm hamna Khawsa venna a pa eng ak awikam a mueihna”  ti hue(Solomon,p.21). Ace a dawngoeh Jepthah a caanu ve hueihhlurnak hamna ak phuum amni noeh Khawsa hamna ak xingna a paekna awm hue.