Tuesday, May 3, 2016

Jesuh ve Khawsa, a hoei ak simna awmvik loeinoeh iatioeh ang voei lonak hlue ammak sim aw? (Mathai 24:36)

Jesuh ve Khawsa, a hoei ak simna awmvik loeinoeh iatioeh ang voei lonak hlue ammak sim aw? (Mathai 24:36)
    “Cenamoe ang huep moe a Nayi ce u eng awm amsim hue, Khanthlang eng awm niseh, Capa eng awm niseh amsim hue, cenamoe Pa doeng engni a sim hue ” (Mathai 24:36; Marka 13:32).
Jesuh ve Khawsa tang aw? Jesuh ve Khawsa, thlangxingna ang coenglona a awm oehtoe iatioeh ang voei lonak hlue ammak sim aw? Khawsa cu a hoei ak sim am aw? A coehtoe, Jesuh ve a hoei amma sim oehtoe Khawsa amni hue. Jesuh ve a Khawsa nak mantoe a hoei sim voei soe!!!
    Vemueih awidoernak ve Jehovah's Witnesses ani ti u Watchtower Society eng ak tungna doer hue. Awidoernak ak laek soeih mat ni. Jehovah Witnesses ve 1884 kum oeh Charles Taze Russell (1852-1916) eng am dueih ni. "Aningnikkhi a congpueinak oehtoe Jesuh ve Jehovah eng a seh cuek ni, ti hue u"(You Can Live Forever in Paradise on Earth [Live] [Brooklyn: Watchtower Bible and Tract Society of New York, 1982], p. 58).Jesuh ve Mdek khan oeh a lohlan oehtoe khanthlang Michael ni (Reasoning from the Scriptures [Reasoning] [Brooklyn: Watchtower Bible and Tract Society of New York, 1985], p. 218)  ti hue u.
    Jesuh ve Khawsa moe thlangxingna awm hue. Anih ve Khawsa niinak moe thlangxing niinak ta hue. Hebru 2:9 khui oehtoe Jesuh ve"...Khanthlang naak oeh a bet ak nemna taakna awm hue..." tinoeh, Philipi 2:5-8 khui oehtoe Jesuh ve " Amoeh moe Amoeh a yapna ang taarhu, tamna a mueihna saa rhu noeh, thlangxing moe ang mueihna ce awm hue..." ti hue. Kolosa 2:9 oehtoe “Anih a pum oehve Khawsa niinak ak soep awm hue" ti hue. Jesuh ve thlangxing niinak 100 moe Khawsa niinak 100 awm hue, Khawsa moe thlang ni. A.D. kum 451 oeh Chalcedon civuei oehkoe Jesuh eng thlangxing a niinak moe Khawsa a niinak awitung toe;" Ammak xe moe ammang sawttha" ti ni.
     Luka engtoe Jesuh eng thlangxing a niinak nim mtheh khinoeh " Jesuh ce pumsa lamna moe cueihnak lamna rhoengtai lo hue, a coehce thlangxing moe Khawsa hai oeh mikhai hlamnak hu hue"(Luka 2:52). Louis Berkhof engtoe," Ve niinak pakhih, Khawsa moe thlangxing niinakkhi,thlang oehkoe thaem , thlang a niinak dangsak hue" ti hue. (Berkhof, L., Systematic Theology, WM. B. Eerdmans Publishing Co.; Grand Rapids, Michigan, 1988, p.324.) Ve thlangxing a niinak oehve Khawsa a niinak matna a awm oehtoe Jesuh ve a hoei sim hue. Mdek khan oeh a xinghui oeh kapoekkuei them a poh khi moe a hubat khivenna awi ati khi nitoek oeh Khawsa a niinak angcoeina dangsak hue.
    Jesuh ve Khawsa na a awm a dawngoeh thlang ak kawpoek awm sim hue," Iatioeh naak ko khuina ak che na poek" (Mat. 9:4). Jesuh eng ak khan oeh ak pha lo hluekhi boeih awm sim hue ( Johan 18:4). Jesuh eng ak cuek oehkoeng uukhi eng num amma nik cangnak u, u eng num ak khong hlue tice sim oepchoeh hoh hlue(Johan 6:64). Tuhoeh cutnoeh,a tuem a pha hlan oeh nim mthehkhi nueng, ace ang dang lo oehtoe, Kaa ce anih nii tice nikcang lona kom ukte( Joh. 13:19). Jesuh eng hailam oeh ak lo hluekhi boeih sim hue, ace a dawngoeh cangnak lamoeh a nimbom khinak a hamna , vemueihna ti hue," Teoklah, a oepchoehna nim mthehkhi nueng" (Mat. 24:25). Jesuh ve Khawsa na awmnoeh a hoei boeih a sim a dawngoeh, ahubatkhi eng vemueihna ti hue u," Tuh oeh a hoeiboeih sim huek te tice sim hue u nueng, awidoer ham ammak ngah kawihna; Khawsa venna koeng nak lo ni tice ni sim u nueng"(Joh. 16:30)tina hue u. Jesuh eng Piter a venna awidoernak a taak ni huh oeh, Piter a poeknak ak kawkhui nakoe sim hue tice ni hutha hue. Jesuh eng," Simon, Johan a capa, nanik lungna aw? Jesuh eng thumvoei a doer a dawngoeh Piter ak kosae hue,'Na nik lungna aw? A coehce tina hue, Bawipa, a hoeisim huekte; ka ni lungnak awm sim huekte" (Johan 21:17).
    Thlang a poeknak, hailam ak awmlo hluekhi boeih a sim ni huh oehve Jesuh ve Khawsa ni tice ni sim hue. Jesuh eng hailam a tuem ang sut lo hlue thaemkhi a ti moe thlang a poek ang ngahnak a simkhi Baibul cim khui oeh khawyahna ni hu tha hue.
    Thlangxing na yawm awmnoeh Khawsa a niinak eng a hoei ak awm hoh, ak awm hlue thaemkhi moe ang thuk ang dahkhi boeih a sim ni huh oehve Jesuh Khawsa a niinak ang coeina ni hutha hue. Acoehtoe iatioeh ang voei lonak hlue ammak sim aw? U eng awm ace a tuem moe a Nayi ce amsim tha hue, khanthlang eng awm niseh, capa eng awm niseh amsim hue, Pa doeng doeng engni a sim hue (Mathai 24:36;Marka 13:32)ti hue.A hoei sim loeinoeh ang voei lonak hlue ammak sim huvoei aw?
    Angvoei lonak hlue ce Jesuh a ti mueihna u eng awm amsim hue, Pa doeng engni a sim hue." Jesuh eng vemueih awi a ti oehve ang voeilonak hlue a ningyaksak hluekhi kung ce Pa doeng ni. Khrih eng ak thlangxing lamna koe eng awi a ti ni( Luka 2:52), a Khawsa niinak oehkoe eng a ti amni hue"[Walvoord, John F., and Zuck, Roy B., The Bible Knowledge Commentary, (Wheaton, Illinois: Scripture Press Publications, Inc.) 1983, 1985.] " Pa Khawsa kawngaihnak oeh ang paek rhunak ni ( in submission to the Father’s will)-(cf. John 4:34)."[Walvoord, John F., and Zuck, Roy B., The Bible Knowledge Commentary, (Wheaton, Illinois: Scripture Press Publications, Inc.) 1983, 1985.] Ace mueihna Jesuh eng Pa Khawsa oeh ang paek rhu a dawngoeh Jesuh engve amoeh a ngahyapna , a kawphuehna bi ambi noeh, Pa ak hlah lokung a bibi mueihna ce bibi hue ( Johan 5:19).
    Mdekkhan oeh ni Boipa Jesuh a lonak toe Amoeh ak kawngahna kho ak sa hamna ak lo amni hue. Ak tuei lokung Pa Khawsa a ngahnak soepsak hamna ak lo ni. Ace a dawngoeh " Amoeh moe Amoeh a yap a mueihna ngairhunoeh (empty himself) , taamna mueiboe na ce khosaa hue(nature of a servant) ( Phil.2:7). Khawsa na awmvikloeinoeh taamna a mueihna ang taakrhu , Amoeh moe Amoeh ii rhoena yawm ammak thuum amueih tlukna kho a saknakkhi ni huh oeh ak tuei lokung Pa Khawsa a ngahnak soepsak ham ce ang caanak ni tice ni hutha hue. Taamna ce a bawi naak oeh ammang sang amueihna ni Boipa Jesuh awm ak thlah lokung a Pa ak choeina a awm amngah hue. Tuhtoe ni hutha hoh hue, ni Boipa Jesuh ve Amoeh a ngahyapna awi amtinoeh bi a bi hue, ak tuei lokung Pa Khawsa ak awi ngai hue tice ang coeina ni hutha hue. Vemueihna Pa Khawsa ak kawngahna kho a sak ve Pa Khawsa ak kawngah oeh ang paek rhunak ni (Johan 8:28; 12:49-50; 14:31).
    Ace a dawngoeh ni “Ka Pa doeng engni a sim" a tinak ve Pa ak tuei lokung oeh ang paek rhunak, Pa ak qiihchahnak, Pa ak tuei lokung ak awi ang ngahnak tice Bamlamtung oeh a thih doena Pa Khawsa oeh perhu hue. "Ka Pa nangahnak a mueihna awm hawnseh" (Mat.26:39). Ace mueihna awmsoe ang voei lonak hlue sim hamce capa a bibi hlue amninoeh, Pa Khawsa ak tuei lokung a bi bi ni tice nihutha hue. Ak tuei lokung Pa eng ce a tueihlonak moe angvoei lonak hluekhi ce a bibina awmnoeh sim hue, Capa toe Mdekkhan thlang thong hamna a lo a mueihna a bi bi ce Bamlamtung oeh thih choepna uehnoeh ni thongkhi hue. Ace a dawngoeh ang voei lonak hlue ce khanthlang a bibi awm amni, Mdekkhan thlang a bibi awm amni, Capa a bibi awm amni noeh, ak bibi nakung Pa Khawsa eng a tuem moe a Nayi ce angcoei cana sim hue.
    Angcoei soeihna toe ni Boipa Jesuh eng thihnak noengnoeh a thoh khoenoeh ahubatkhi venna hukhueng awi a nim mthehkhi toe; Ace a tuem a takkhi ce nangnikkhi eng nani sim hamna amngah hue,Pa ak camna awm hue ( by His own authority) ti hue( Khuetueih. 1:7). Ve ni huh oeh ve coeisoeih hoh hue, Pa ak cam ni , Pa Amoeh eng poh hoh hue tive Pa Khawsa a bi bi hlue ni , Capa eng vak qoel ham moe angvoei lonak hlue a tuem vateng hlue ce a bibi amni hue tice ni hutha hue.

Ace dawngoeh, ni Boipa Jesuh ang voei lonak hlue ak simkung moe ak bi binakkung toe Pa Khawsa ni, Mdek moe Khan naak awm thlangkhi u eng awm ambi bi na hue tice ang coeina dang hue. Ni Boipa Jesuh ang voei lonak hlue tuem toe Pa Khawsa a bi bina awmnoeh amoeh Pa Khawsa ak cam ni.

Baibul ve ikoe ti ngahnak num? Baibul ak yoi ang xoi toe u eng hoetuek oeh a poh num?

Baibul ve ikoe ti ngahnak num? Baibul ak yoi ang xoi toe u eng hoetuek oeh a poh num?


     Baibul tive Latin awinaBiblia Sacra” ak cim cauk tinak moe ak toina “Biblia” ti usoe, ace ce Koine Greek eng ak awina “Biblia” tinoeh hona soe,a ti ngahnak toe ak cim cauk tinak ni.Baibul tingahnak awilung eng ak thlii ngahnak tak toe “ca-hah, ca-toom(Paper or scroll) tinak ni.

Baibul ve Cakkhyuem 39 moe Cakthai 27 law soe, thlang 40 eng kum 1,600 khui oeh ani yawkna awm hue.Cakkhyuem a hukhueng Malakhi ce 443 B.C oeh yawkna awmnoeh cakthai oehkoe Mathai ve a hukhuengna ani yawkna awmba noeh aning lak ce kum 500 law hue.

Baibul ak Thekboe-khi

    Khawsa eng Baibul ak yoi ang xoi ani thekboe ve ang xiisih ni amni ti tha hue.Ak cuek oeh Khawsa awi ani yawk cuek Cakkyuem Hebru awina moe Cakthai Greek awi oeh ve ak yoi ang xoi thekboenak awmhlan hue, ace ce Khawsa eng ang xiisih tina awm hue.Tuhoeh vemueihna ak yoi ang xoi ani thekboe ve Khawsa eng am mhuetsuem va ni huvoei ti ce khrihcakhi a poeknak ni.

    Ave mueihna ak yoi ang xoi ak thekboe-kung ve Cardinal Caro eng 1244-1248 A.D.oeh ana poh law cuek noeh Latin Vulgate concordance oeh ce ana holona cuek hue.Tuhoeh ni honak Baibul ang xoi ak pohkung toe Stephen Langton, Canterbury oehkoe, England Archbishop eng 1227 A.D. oeh poh soe kum 1382 A.D. oeh Wycliffe Baibul oeh ce hona poehoei hue u. Ace Wycliffe Baibul ce ace mueih ang xoi ak awm cuek Baibul na awm hue.Ace a hu oeh a nim mhloen Baibulkhi ce Wycliffe Baibul amueihna ang xoi poh rhip hue u.

    Hebru Cakkhyuem ve ak yoi ak thekboe-kung toe Judah congpueikung(Jewish rabbi) ani ti u, Mordecai Nathan eng 1448 A.D. oeh ce poh hue. Tuhoeh ni honak ak yoi ve Stephanus ti unoeh anik khue u Robert Estienne eng thekboenak ce 1551 A.D. oeh pohnoeh, Baibul ce 1555 A.D. oeh coosak poehoei hue.Acoeh koe eng ce thlangbaok(English) awina anim mhloen u Geneva Baibul ce ak yoi moe ang xoi ak awmna Stephanus a poh ce hatlakna boeih unoeh 1560 oeh poh hue usoe, ace huna koe Baibul boeih awm ace mueihna ce poh rhipna awm hue.Ave mueihna ak yoi ang xoi ani tekboenak ak cam eng Baibul ak noetkhi a hamna kawpoek laangnak khawyah awm hue.

Ace mueihna ani thekboe oeh ve;
-Baibul khui oehkoe ang xoiboeih, 1,189 lawnoeh, Cakkhyuem oeh 979, moe Cakthai oeh 260 awm hue)
-Baibul pumkhui oeh ak joi 31,102 lawnoeh, Cakkhyuem oeh 23,145 awmnoeh, Cakthai khuioeh 7,957 awm hue.
-Baibul khuioeh ang sangsoeih toe Sam 119 (ak joi 176) awmnoeh, ak toisoeih toe Sam 117(ak joi 2) awm hue.
- Baibul khuioeh ak toi soeih ak joi(Thlangbok Baibul)toe Johan 11:35 moe ang sangsoeih ak joi(Thlangbok Baibul)Esther 8:9 na awm hue.
- Cauk pumhma (Obadiah,Filemon,2 Johan,3 Johan,Jut) toe ang xoi mat doengna awm hue.Ang xoi ak doemsoeih toe Sam 150 ni.


Jesuh ve Thawlh ak Pohtha Num?


Jesuh ve thawlh poh tha hue(Luka 24:39;Luka 2:52;Mathai 26:38),Thawlh ampoh tha hue(Johan 1:1; Kolosa 2:9; Filipi 2:6,7).
     Ve awidoernak ve John Calvin moe Arminian eng Khawsa awi (Theology)lammoeh ani nang cuhna awm hue.John Calvin eng, “Jesuh ve Khawsa na a awmnak a dawngoeh amthawlh tha rhoe rhoe hue” ti soe Arminian eng toe,“Jesuh ve thlangxing 100% oeh 100% ani lor a dawngoeh thawlh tha hue, thlangxing niinak anih oeh awm soep hue cenamoe amthawlh hue” ti hue.A ningnih ang cuh ce tuhdoena khrihcakhi ang lak oeh awicuhna awm huen hue.Ve a kong ve Khawsa awitak lam ak thuemsak matna a awm a dawngoeh amni sim oeh ammang coengtha Khawsa awina awm hue ti ce ni sim hue. John Calvin a ventung num nang dueih, Arminian a ventungna num nang dueih? Acoeh toe Jesuh ak thawlh thai aw, ammak thawlh thai aw?
    Ve awidoernak ve sim ham rhoe rhoena ak tueng matna awm hue. Anik awidoernak ve “Jesuh ak thawlh num” tinak amni noeh, Jesuh ak thawlh hlue tha num tinak ni.Ani pakhih eng Khawsa awi Baibul eng a ti Jesuh amthawlh hue ti ce hatlakna hue nih (2 Korin 5:21;1 Piter 2:22). Ace mueihna amma thawlh oehtoe “Jesuh ak thawlh tha aw?” ti ve awidoernak ak awmlo ni.Thlangvang eng ‘Jesuh amthawlh tha hue’ “impeccability” ti unoeh dueihpuei u soe, thlangvang eng ‘Jesuh thawlh tha hue “peccability” cenamoe amthawlh hue’ ti unoeh dueihpuei hue u.Hoen a huhnak num ak thuem? Khawsa awi Baibul ani congpueinakkhi toe Jesuh ve amthawlh tha hue, thawlh amta tha hue ti ni.Jesuh thawlh tha noeh thawlh a taak mantoe tuhdoena thawlh ta hlue hue. Ace mueihna a thawlh tha oehtoe Khawsa ammingna hlue hue.Anih ve Khawsa-thlang, pumoetna awmnoeh, Khawsa niinak oeh moe thlangxing niinak oeh ak soepna awmnoeh tuhdoena mik eng koeh huh thana ak awm ni.Jesuh thawlh tha hue ti noeh nik cangnak oehtoe Khawsa thawlh tha hue ti noeh nik cangnak moe ang mueihna awm hue. “Khawsa eng Amoeh oehkoe a niinakkhi boeih Anih oeh a soep ce ngaih rhepna hue(Kolosa 1:19)”.Khrih oeh ce Khawsa niinakkhi boeih ce pumsa na awm hue(Kolosa 2:9).


Jesuh oeh Niinak Pakhih – Khawsa moe Thlangxing
    Jesuh a niinak tak ning yaksimnak a hamna toe thlang mat oeh niinak pakhih a niinak ni. Jesuh ve Khawsa moe thlangxing tak ani a dawngoeh a niinak ak thuemtak ce ni teok lah ve u.Jesuh ve Khawsa tak moe thlang takna awm noeh, Khawsa niinak 100% moe thlangxing niinak 100% na awm hue.Khrih eng Khawsa a niinak moe thlang a niinak ce ak cerna nik ching hamna ngah hue.Ace ni simnak ak cam eng Jesuh ak thawlh tha num, ammak thawlh tha num ti ce ang coeina ni sim hlue tha hue.
Jesuh ve Khawsa ni

    Baibul eng Jesuh a konglam ani congpueikhi ni huh oehtoe Jesuh ve thlang yap, Khawsa ak kawngahna ak xing amni noeh, thlangxing Khawsa na ang phloeh lo awm amni hue.Jesuh a niinak tak vetoe Amoeh rhoe ve ak hluengtai soeih Khawsa na awm hue.Tita 2:13 eng a nim mthehkhi toe khrihca nini a mueihna “Ngaihunak yawkdo teoknak moe ang xoi Khawsa moe thongkung a boimangnak ang danglo, Khrih Jesuh” ti hue.Khrih a thoh thlahnak a huh oeh, Thomas ak khuenak, “Ka Boipa moe ka Khawsa!”(Johan 20:28).Ace mueih lorna, Hebru cauk eng anim mthehkhi, Pa Khawsa eng Khrih a konglam ak qoel toe: “Cenamoe Capa eng ti hue, ‘Na ngoipeong, O Khawsa, vetoe angrhuina angrhui ni” ti soe awithanglaek Johan eng ti ba noeh “Khawsa a tak duen”(Johan 1:18) ti hue.
    Jesuh Khawsa a niinak ve Baibul eng ani congpueinakkhi toe Jesuh eng ve Khawsa niinak ak soep ta hue.Ahoei sim hue(Mathai 16:21; Luka 11:17; Johan 4:29), huen hoei oeh awm hue (Mathai18:20; 28:20; Khuetueih.  18:10), poh thanak a hoei ta hue (Mathai 8:26, 27; 28:18; Johan 11:38-44; Luka7:14-15; Awiphoe 1:8), a xingnak a hamna a uepnak, ang ngangnak ak chang amta hue(Johan 1:4; 14:6; 8:58), a hoei ak khan oeh uk hue (Mathai 28:18; Awiphoe 19:16; 1:5) a kung oehkoe eng awm hamna moe a boetnak ammak awm tha na awm hue(Johan 1:1; 8:58), moe Anih ve anik septa-khikung ni (Kolosa 1:16). A hoei boeih Amoeh ak cam eng awmlaw noeh, Amoeh a hamna awmnoeh, Amoeh a koena awm hue, ace ce Jesuh ni. Ace a dawngoeh Jesuh ce Khawsa ni.
    Anih (Jesuh) oeh ce Khawsa niinakkhi boeih ce pumsa oeh soep hue(Kolosa 2:9).Anih(Jesuh) a niinak toe Khawsa na awmhla hue, Khawsa moe a ning mueihnak oeh ce dueih hamna amngahnoeh, Amoeh moe amoeh ikoe rhoe na yawm ammak thuum rhoena poek rhu noe”(Filipi 2:6-7). Ace ce u num? Ace ce Khawsa ni(Johan 1:1).

Jesuh Khawsa Capa
    Ave a konglam ning yaksimnak a hamna toe Khrih eng thlangxingna ang coenglonak moe thumkop(Trinity) a niinak a konglam a bet oeh ni teng lah ve u.Thumkop ti oeh ve Khawsa niinak mat, thlangpum pakthum oeh Khawsa matna awm hue tinak ni.Ave mueihna ni ti oeh ve mat mat oeh ni phlek noeh a konglam ni teng hamna ngah law hue. Pa ce Capa amni noeh, Muemhla’m Cim awm amni hue. Ace mueih lorna Capa ve Pa amni noeh Muemhla’m Cim awm amni hue.Ace a dawngoeh Muemhla’m Cim ve awm Pa amni noeh Capa awm amni hue ti ce Baibul congpueinak ak thuem soeih ni.Thlang niinak oehtoe pum pakthum law unoeh Ani Khawsa niinak oeh ve matna awm hue. Ace a dawngoeh Khawsa pakthum tinak amni noeh thlang pakthum oeh Khawsa niinak rhip soepna a awm amueihna Khawsa mat tinak ni.Ace Khawsa ani niinak oeh ve ak yoi ang xoi tii amawm noeh ang mueih rhipkhina awm hue u.Ace a dawngoeh Pa,Capa moe Muemhla’m Cim pakthum eng ani niinak tak toe Khawsa mat ni.
    Acoeh toe Khawsa Niinak mat oeh thlang pum pakthum ani oehtoe Khrih eng thlangxingna ang coenglonak mue ikoe num ang tuurhunak. Umueih ak thlang num thlangxingna ak awm lo? Mat num? Pakhih num? Ani pakthumna num thlangxingna aning coenglo u?Thlangxingna ak awmlo ve Pa amni noeh Muemhla’m Cim awm amni hue, Capa ni thlangxing pumna angcoeng lo hue tice Baibul awi eng ani congpueinakkhi ni.Ace a dawngoeh Jesuh ve Khawsa ni cenamoe Jesuh ve Pa amni noeh Muemhla’m Cim awm amni hue. Jesuh ve Khawsa Capa ni.
    A takna Khawsa Capa Jesuh eng thlangxing pumna awmlonak ve Johan 1:14 engtoe, “Acoeh Awi ce pumsana coeng lawnoeh ninglak oeh awm hue.A Boimangnak ni huh amueihna, Khawsa venna koe eng ak lo taak duen ak nii ce kueihcahna awmnoeh, lungnak moe awitak eng bae hue”. Avoeh ve “Awi” tingahnak toe Khawsa Capa ni(Johan 1:1;3:16).U eng awm Khawsa ce amhu khoei hue,cenamoe Khawsa mat moe Khawsa venna ak awm, eng ce nim simrhusakkhi hue(Johan 1:18).Awi ve Capa Khawsa ni.Ace a dawngoeh thlang pumna ak awmlo Anih(Jesuh) ve Pa amni noeh Muemhla’m Cim awm amninoeh Capa Khawsa na awm hue.
    Ace mueih lorna Jesuh eng baptisma a huh oeh Pa eng ang coeina ak qoel ce, “Nang ve ka lungnak ka Capa ni, Nang oeh ce kam khue-uep hue”(Luka 3:22).Jesuh ca Khawsa Amoeh a Capa ni ti ce Pa eng ak cerna  qoel hue.Ace hui oeh ni huh toe Muemhla’m Cim ce khyukkhyu amueihna Jesuh ak khan oeh ngoi hue.Ace ni huhnak eng ve Pa, Capa moe Muemhla’m Cim ve ani bi bi moe pum pakthum lawnoeh Khawsa niinak oeh ve mat ni tice nikching tha hue.   
     Voeh ve yaksim hamna ngahnak toe Jesuh ve Capa Khawsa ni ti ni.Ave amning yaksim oehtoe ani thongnakkhi a konglam ve yaksim hamna kuei hue.Ave mueih ammang ning yaksimnak ak cam eng thlangvang eng toe Pa khawsa ni Capa Khawsa na thlang pumna a awmlo hue ti hue u. Ace ce ve thumkop a konglam ammang ning yaksimnak ak cam oehkoe eng ni.Ace mueihna awm soe Capa Khawsa ve Pa, moe Muemhla’m Cim mi ani niinak ang mueihkhi na awm noeh Anih(Capa) ve Khawsa, mdekkhan thlangxing thong hamna thlangpumna ak awmlo ni. Ace a dawngoeh Capa ve Khawsa ni.

Jesuh ve Thlang ni

    Jesuh thlang ni ni ti oeh ve thlangxing a niinak soep hue tinak ni. Ace mueihna thlang a niinak a soepnak ve thlang a thisa oehkoe eng caanak tinak amni hue. A takna toe Jesuh oeh thlangxing niinak soep hue ni ti ve pumsa ta hue(Luka 24:39), Thlang ak kawpoek ta hue(Luka 2:52),thlangxing ang muemhla ta hue (Mathai 26:38). Jesuh ve thlang amueih yap amni noeh, thlang moe ang mueih, thlang a poeknak moe ak kawpoek a mueih a taak yap amni noeh, Amoeh rhoe thlangxing na awmnoeh mdekkhan thlang eng kawpoek ni taak amueihna kawpoek soep ta hue.
    Ace mueihna thlangna awm hue ni ti oeh ve a Khawsa niinak amawm voel noeh    nimoeh amueihna thlang yapna awm hue tinak amni hue.Ace mueihna thlangna a awmlo oeh awm a Khawsa niinak ce Anih(Jesuh) oeh ce soep hue. Thlangxing niinak soep hue ti ve Khawsa a niinak amta voelnoeh thlangna coeng hue tinak amni noeh,thlang eng ni niinakkhi thawlh ti kaana ak changkhi boeih ce Jesuh eng ta hue tinak ni.
    Jesuh thlang a niinak ve Khawsa a niinak amueihna cangnak ham rhoena awm hue.Hubat Johan eng ang coeina a nim mthehkhi toe, “ Khawsa Muemhla ni tii nak chingnak a hamna toe:Jesuh ve Khawsa venna koe eng thlang pumna awmlaw hue tice ak noek ak thlang boeih ni”(1Johan 4:2; 2Johan 7).Jesuh eng thlang a niinak ce thlang oehkoe eng caana awmnoeh, nasen caana koeng ang xoilona awm hue(Luka 2:7;Kalati 4:4).Ace ce ni Poluh eng toe “thlangxing amueihna awm law hue”(Filipi 2:7) ti hue.Thlangna a awmnak ang dangnak toe, Yaa law hue (Johan 4:6), Tui xai hue (Johan 19:28), ak phoen coi hue (Mathai 4:2), moe thlangxing niinak oeh ak thoenglo kawpoekkhi ni huh tha toe,“ngaihkuei hue(Mathai 8:10), qang noeh kawsae hue (Johan 11:35).Mdekkhan oeh ave mueihna xing hue.

Thawlh Ammakta Thlang Jesuh

    Jesuh ve thlang niinak 100% ta moesoenum thawlh ammakta thlang mdekkhan oeh a nak awmlo toe Anih doengna awm hue.Jesuh ve thlangna awm moesoenum thawlh amma taak a dawngoeh thawlh ampoh hue. Ikoe a ti oeh thawlh ammak ta num ni ti oehtoe thlang thawlh a thi a saa oehkoe eng ak lo amma niinak a dawngoeh ni.Ace a dawngoeh “…a hoei hoei oeh suekna ak awm thlang mat ni ta hue, nimoehkhi amueihna,-cenamoe thawlh amta hue”(Hebru 4:15). Thawlh poh hamna a venna sueknak pha oem loei soe ammak thawlh thlang toe Jesuh doeng ni. Ikoe ti noeh aw ? Ace mueihna thawlhnak amma poh ve thawlh thi sa eng caanak amni noeh,thawlh niinak kawpoek ve amma taak a dawngoeh thawlh ammak pohna awm hue.

Qoel Coeinak
     Awidoernak a kung, “Jesuh ve thawlh ak poh tha num?” ti ve ak choei oeh Jesuh a niinak a konglam ni tengkhi eng ni coeisakkhi ngaih kom. “Jesuh eng ve thawlh poh tha hue cenamoe ampoh hue” ti moe “Jesuh eng thawlh rhoe rhoe ampoh tha hue” ti ve awilengkahna awmnoeh amni ching phaeng oehtoe Khawsa awitak lam anik xeesak hluekhi matna awm hue.

    Acoeh toe Jesuh thawlh ak poh thai aw? Thlang boeih eng ni sim cee a mueihna, Vok a caa ce vokna awmnoeh, Ui a caa ce Uina awm hue.Ace mueih lorna thlangthawlh a caa ce thlangthawlhna awm hue. Jesuh ve thlangthawlh a caa amma nii a dawngoeh thawlh ammak poh thana awm hue.Ace mueih thawlh a pohnak a hamna toe ang tueipuei thawlh, Adam a caahlahna awmnoeh, niinak thawlh ak taa thlang eng ni, a venna sueknak a pha oeh thawlh pohnak kawpoek ta noeh thawlhnak a poh hue. Thawlh niinak ammak ta rhoe, thlangxing(Meri) a pum doeng vatnoeh thlangna ak awmlo, thlangxing thawlh a thii a saa ammak thuum eng ve thawlh poh hamna iyah sueknak phalaw soeyawm a hamna phu amta hue.

    Ace a dawngoeh Jesuh eng ve thawlh ammapoh doeng amni noeh thawlh rhoe rhoe ampoh tha hue. Thawlh amma pohnak tha toe ak thawlhsak tha thawlh niinak amma taak a dawngoeh ni.Ace mueihna thawlh niinak amma taaknak ve mdekkhan thlang thi sa ak cam eng thlangna ak awmlo amni noeh, a Khawsa niinak ce thlang a pum(Meri) honak eng ak thanglona a awm a dawngoeh, a Khawsa niinak ce ammahluek, ammarheng a dawngoeh Khawsa ak cim eng thawlh ampoh tha hue tice Jesuh eng thawlh rhoe rhoe amma pohnak tha eng dangsak hue.

A sitnak tuem kum 400 ani ti uve ikoe mueih num? (What is the silence period?)

    A sitnak kum ani ti uve ikoe aw? Itinoeh ak xing Khawsa ace hui oehtoe ak sit aw? Ikoe mueihna awm soe a sitnak tuem(Silence pesiod) ani ti u aw?ti awidoernak ve khrihca thlangvang eng sim moe soenum thlangvang toe ak huu ang ya hlan awm hue.Imueihna awm langnoeh Khawsa ak sit aw? Imueihna awmsoe a sitnak ani ti u aw? tive sim ham tueng rhoe matna awm hue.
    Baibul- Cakkhyuem  amma ni oeh Awikam Khyuem ani ti u moe Cakthai amma ni oeh Awikam Thai ani ti u ang lak kum 400 ce Khawsa eng ak thlangkhi Judahkhi venna awi amqoel voelnoeh ammang phoe rhuvoel a dawngoeh a sitnak a tuem(silence period) ti hue u. Awikam Khyuem boeih law hluenoeh, kum 400 khuioeh a lut lo tom oeh ce vemueihna Khawsa awi eng boetsak noeh:“Teoklah,Tawngha Elijah ce BOIPA a lonak hlue ang huep moe qih a cuknak ang huep oeh  tueilaw hlue nueng.Anih(Elijah) eng ce ani pa am lungko ce ani caakhi ni paekkhi kom soe toe ani caakhi am lungko ce ani pa-khi ni pee hluekhi noeh,acoeh ce lawnoeh khorham ce rhuntanak eng amvuek ti kong nueng(Malakhi 4:5-6) ti hue.
    Ace mueihna Malakhi eng ngaihthuennak ani paekkhi ve 430 B.C.na awmnoeh, Judahkhi Babilon tamna nakoe eng Palistin na aning voeilo thlah oeh ni. Medo- Persia Empire eng Palistin ce a uk huinoeh tempoen ce sak thlahna awm hue. Aaron caaphawm lam oehkoe Awipaek moe khawsoeih hluekhi ce tlah tlaengna awmnoeh,Judahkhi eng awm kut seh thaem ani baek ce nol law hue u.Malakhi a venna ngaithuennak awi a paek ve a long a lam kaana a paek amni hue.Judahkhi eng ani yuu ani caakhi ak khan oeh ak cheena awm unoeh, Khawsa ammak sim a nu-khi yu lona unoeh,paxa khui oeh mat Boipa ce ampe law unoeh,khawsoeihkhi eng tempoen ce khonglaw unoeh, thlangkhi ce Khawsa awithang a long a lam ce amma ni congcah lopuei a dawngoeh ni.Ak toina toe, Judahkhi eng Khawsa amma nik qihchah a dawngoeh ni.
    B.C. 333 oeh Palistinkhi ce Greekkhi eng ni hul noeh 323 B.C. oeh ce Ijip a kut khui oeh pha hue.A ningnikkhi eng ani uk hui oeh Judahkhi eng ani ngah tawkna pomsah usoe, Greek awi ce anik awi amueihna holona unoeh, Greek thlangkhi a thuum khoboe ce ani khoboe rhamlang amueihna holona unoeh, Greekkhi ak kawpoek amueih ce kawpoek lona hue u.Ace hui oeh ni Baibul Cakkhyuem ce Hebru awi oehkoe eng Koine Greek awina mhloenna awm soe, ace Greek Baibul ce Septuagint ti noeh, Rom awi na toe LXX tina awm hue. A ti ngahnak toe, Baibul am mhloenkungkhi ve thlang 70 ani lo a dawngoeh 70(Septuagint/ LXX) tina khue hue u.Ace Baibul ce Judah ca sim Alexandria oehkoe, Ijip ram ce Plolemy Philadelphus eng a uk hui (285-247 B.C.) oeh mhloenna awmnoeh,ang ming ce Latin awi na toe “Septuaginta” ti unoeh a ti ngahnak toe sawmsarih (70) tinak ni. Ace huma oehkoe Judah thlangkhi ce Hellenistic Judaism ti unoeh a nak khue hue u.
    Judah uknak moe khawsoeih hluekhi ce Antiochus the Great, Syria oehkoe eng Palistin a hulnak 204 B.C. doena awm hue. Anih(Antiochus)moe a pueikhi eng Judahkhi ce khuikhat unoeh, khawsoeihkhi ce yoi hue u.Kum 171 B.C oeh Episphanes ce am cim soeih oehkoe am cimsoeih ming ce bun hue u.Judah Maccabeus oehkoe Aaron a caaphom ce 165 B.C. tloek oeh tho hui unoeh Jerusalem oehkoe eng Judahkhi ce thoeng hue u. Ace a dawngoeh Syria moe Judah anglak oeh mat moe mat kah rhunak ce Rom eng Palistin 63 B.C. oeh a loh doena awm hue. Caesar eng Esau a caa hlah Antipater ce 47 B.C. oeh Judah ram ukkungna ta soe, anih eng a capa rhoi pakhih ce Kalali moe Judea ram oeh Boina ni taa rhoi hue.
    Acoeh koe eng ce Cakthai/ Awikam Thai tungna lut lawnoeh,Antipater a capa, Esua a caa hlah Herot the Great ce boina awmnoeh,khawsoeihkhi ce Aaron a caa hlah oehkoe eng amni noeh mdekkhan uknak lamna koe eng bi law hue u.Ace uknak lam awm pakhihna Farisai moe Sadusi tinoeh thoeng law hue.Sadusikhi eng toe Greekkhi a poh ce oet unoeh huhnak angxoi, poeknak angxoina ce pomsah hue u.Aningnikkhi eng ve Torah(Mosi ak cauk pumhma) ce baeknak a hamna hona hue.Cenamoe ace hui oehkoe Farisaikhi ba toe kawlingnak ta unoeh baeknak lam tung rhuisawi rhunak oeh awm ca yawkkung ta unoeh a rhaerna ce tlawngtho hue u. Synagogues(Sinekok- Baek-imna ani honak u), pumnak huen thai, tlongthohnakkhi ce ani rham pum oeh huen a hoeina phasak unoeh, baeknak lamtung toe a lu soeihna ak awm Sanhedrins eng tuu kang hue.

    Malakhi moe Messiah a lonak hlue anglak oehkoe tawngha-khi venna awi ak qoelkhi ak kuunu toe 2,300 huep anglak oehkoe 171 moe 165 B.C.(Daniel 8:14) oehkoekhi ce soepna awmhoh hue.Canemoe kum 400 khui oehtoe Khawsa eng tawngha honak eng awi ak qoel, amnim mthehkhi moe Khawsa awi ani yawk u tive amni hu hue(Sam 43-44). Khawsa bi ambi hue tinak amni noeh Khawsa eng ak thlangkhi tawnghakhi honak eng Baibul yawk a hamna amnim mthehkhi voel hue tinak ni. Ace a dawngoeh ni a sitnak tuem(silence period) ani ti hue. Ace hui oeh ce Apocrypha cauk yawkna 400 - 200 B.C. oeh awm moeseonum  ace ce Khawsa awipaek moe Baibul awi moe ammang mueih a dawngoeh Khrihcakhi eng Baibulna amhona hue u.Ace hui oeh Judah thlangkhi pateng eng Messiah ak kawdungnak, ang pongcaanak rhoe ve amsim tha hue u(Zakhariah 9:9;Isaiah 6:10;Johan 12:40).
Jesuh kum 12 moe 29 ang lak oeh hoenanum a ceh, Britain rhamna num a ceh, Tibet Rham, India Rhamna num a ceh tang?


     Khawsa awi Baibul oeh awm amawm noeh Judah khuikhing ak yawkkung Josephus eng awm cemueih hahpa ni awm amti noeh, Tacitus, Suetonius moe Pliny mi khuuikhing ak yawkkhi eng awm amsim unoeh, Jesuh a hubatkhi eng awm a konglam ve ang coeina amma nik qoel a dawngoeh, khawtuem sawk law noeh ngaihna hang law noeh, thlangcuei thlangrho eng hoena num a ceh hue tinoeh amma ni sim lo a dawngoeh kawpoek ngahnak moe khuikhing poek unoeh awi khawyah awm law hue.
     Ace mueihna Khawsa awi oeh ammak awm ni Boipa Jesuh kum 12 oehkoeng 30 ang lak tloek oeh ve hoenaya cet voe tinoeh na poek? Britain na yaw cet voe tinoeh na poek? India rhamna yaw cet voe tinoeh na poek? Ikoe mueihna ya na poek?

Jesuh Britain Ramna ni a Ceh
     Kum 12 moe 30 ang lak tloek, Jesuh a bibi a cut hlan tloek oeh ce Britain rhamna cet noeh A.D. 27 oeh a awmnak Nazaret khona voei thlah hue ti unoeh thlang vang eng poeknak ta hue u. Ace ce Arimathea kho oehkoe Josep ak khuui ce a ni nu ani pa eng ani na ti khoei a dawngoeh ace Josep ce thiikhing yoi soe, anih a hu oeh Jesuh awm bat noeh Britain rhamna law hue ti hue u.Thlang vang engtoe Jesuh ve im ak sakung ni ti soe, thlang vang bai engtoe Britain rhamna ca ak congna cet hue ti unoeh poeknak ta hue u.
      Khuikhing lam congpueikung  Dr.Gordon Strachan engtoe Jesuh Britain rhamna law hue a ti doeng am khoek noeh Jesuh mueihdangnak( Video Film) ce poh noeh “Jesuh ak Rhaeng ce”(The Lost of Jesus) ti hue u.Ace mueihna Jesuh Britain rhamna a ceh oeh a thoeknak kho huenkhi toe, Penzance, Falmouth, St-Just-in-Roseland moe Looe, Cornwall kho pum oeh moe Somerset oehkoe Glastonbury khi boeih pha hue ana ti hue u.Acoeh toe Jesuh Britain rhamna ak cet tang aw?

Jesuh India Ramna ni a Ceh
     Thlang vang bai engtoe Jesuh ve bi a bi hlan oeh moe a Nasen kum 13 tluk oehkoe eng cutnoeh Tibet ramna/ India ramna Buddha baeknak ang tueinakna khawsa awi ak congna cet hue ti hue u. Amcet hue cet hue ni tinak hluena yawm Baibul eng ikoe awm amma ti a dawngoeh ngaihna kueih hue. Ikoe mueihna num ani ti u ni teok lah ve u.
      Russia pa(Judah thlang Russia ramna khosa unoeh Russia thlang niinak ak ta) thlangcuei Nicolai Notovitch engtoe Jesuh a kum 13 moe 30 ang lak tloek oeh India nani a ceh hue tinoeh ak qoel cuek thlangna awm hue.Thlangcuei moe khawhoeina cetnoeh awithang ak lo hue, Notovitch ve kum 1887 oeh India ramna Kashmir khona ce cet hoeih hoeih hue. Kut oet oehtoe Zoji-la a kaeng oehkoe phungqi (Buddha- Hemis Monastery) im oeh ce sutnoeh phungqi  pa ce doer soe “Issa”( Jesus/ Jesuh) a konglam ce mtheh hue.Ace awi ang yak oeh Notovitch engtoe Issa eng a congpueinak moe Jesuh eng a congpueinak, kueinak ueh noeh bamlamtung oeh a thih doena ang uehnak ce ngai law hue.Jesuh ve a Nasen kum 16 a lo oeh Turkey, Persia, Europa khotlaklam, England khi ce pha hue. A duetnak oeh Meri(Mary) moe Kashmir pha nih soe a coeh ce Meri thi hue.
     Phungqi pa Issa a konglam ve awithang yawkkung Notovitch eng awithang (News) a yawk koeh sim noeh ni. Jesuh Khrih a Xingnak 1894(The Unknown Life of Jesus Christ, 1894) oeh, Notovitch eng ak qoelnak oehtoe Jesuh a konglam cauk oeh ang yawk rhu ve Tibet rhamna Phungqikhi(Buddhist) imna hu hue nueng ti hue. Ace ak cauk oeh Jesuh ce St. Issa tinoeh khuena awm hue. A kum 12 oeh Jerusalem cehta noeh India rhamna Vedas a konglam cong hue. Kawpoekkuei a pohnakkhi moe a cueihnakkhi ak cam eng ani ven oeh awmsak moe usoe num khawsoeih Brahman eng St.Issa(Jesuh) ce ak changna tuei hue. Ace a dawngoeh Kashmir moe Tibet rhamna cet hue. Tibet rhamna ce Phungqi khawsa awi (Buddhist Scriptures)ce congnoeh Palestin rhamna voei thlah hue. Notovitch eng ace mueihna Jesuh India nani a ceh hue tinoeh ca a yawk ak hu lokhi eng, Bhagwan, Shree Rajneesh, Sai Baba, moe Edgar Cayce mikhi eng awm Jesuh ve India nani a ceh tang hue ti law hue u.

Phungqi Issa moe Jesuh
      Notovitch engtoe Jesuh ce Tibet rhamna a Ladakh kho oehkoe Phungqi (Hemis monastery) a venna Buddha sengim oeh khawsa awi cong hue ti hue. Cenamoe a xe lonak toe Phungqi (Buddha) baeknak ve Tibet rhamna A.D. 500- 700 ( 7th century AD.) oeh ce ak dona pha hlan hue tinoeh Phungqi (Buddhist) ca yawkkung Christmas Humphreys eng ak cauk Buddhism oeh yawk hue(Penguin 1962).
A.D 600 hlan oeh ve Tibet rham baeknak ak awm toe Bon baeknak eng hut hue. A.D kum 500 tluk oeh Phungqi (Buddhist) cauk ce India rhamna koe eng Tibet rhamna ceh hue u. Cenamoe Tibet rhamna ce amngah pe unoeh hoer usoe kum 650 A.D doena ukkung boi Srongstsen Gampo eng a uk doena Phungqi(Buddha) phungna awm hamna Tibet ce ana not (ana xueh)hue u(Penguin, pp.190,191).
       Phungqi phungna ak awm John Snelling amoeh rhoe eng ikoe mueihna num ak qoel ni ti oehtoe: Buddha baeknak Tibet rhamna a lutnak ve pakhihna a konglam ni teng tha hue.Ak cueknak toe, 641 CE (7 century CE) moe ang hihnak oehtoe kum 1000 A.D(Penguin, pp.33-34).Ace mueihna Phungqi(Buddha) baeknak Tibet rhamna a lutnak toe    Songtsän Gampo(Srong-brtsan Sgam-po (604–650) a uk hui oeh 640 CE a huhang tloek oehkoe eng ni. Acoeh koe eng ukkung boi Songtsän Gampo ve kum 650 CE oeh thi hue. Anih a thih khoen oehkoe eng Phungqi baeknak ve Tibet rhamna a phungnakna awm hue. Ace a dawngoeh Jesuh ve kum 13 moe 29 A.D ang lak tloek oeh Tibet rhamna Phungqi imna ca cong hue ti ve cangnak hamna kuei hue.
Thlangvang bai engtoe Jesuh India rhamna Kashmir khona Buddha a venna ca ak congna a ceh hue.India rham ce Jagannath(Puri), Benares(Uttar Pradesh) moe Rajagriha (Bihar) oeh ce Brahmin a konglam ce congpuei usoe kum 6 congnoeh ak cet ce Himalaya na ce Buddha a kongla kho kum 6 cong ba hue ti hue u.
      Ave mueih a kong ve India rhamna toe ming ang mueih kawkalhna thlang ang ming awmsak unoeh suen khuuina ana sui law khoei hue u. Ace mueihna suen khuuina nina sui lo ce tuh oeh Jesuh India nani a lo hue ani tina awm hue.

Notovitch moe ak Cauk
      Notovitch eng cauk a poh “The Unknown Life of Jesus Christ” ti ve thlang boeih eng a sim ngah noeh ak cer cerna a konglam ve thoep hue u. Thlang vang engtoe Tibet rhamna phungqi im Hemis Monastery doena cet unoeh doer hue unoeh anih Notovitch eng Jesuh(Issa) a kong cauk awm hue a ti ce noer hamna cet hue u. Cenamoe ace a phungqi im ak pha boeih eng awithang a ning yak utoe, Russia pa Notovitch ve phungqi im(Hemis Monastery) oeh awm amlaw man noeh Issa (Jesuh) a konglam cauk awm ve phungqi im oeh amawm hue ti hue u.
        Ace mueihna Jesuh Tibet rhamna a ceh tang oehtoe ti unoeh sim hamna ak cetkhi, 1895 oeh Prosfessor J.A.Douglas, Government College in Agra, India ce Notovitch a hu thoep noeh Tibet rhamna cet hue. Phungqi im (Monastery) ak rhehkung a xamcaa ce doer noeh hoenanum Notovitch eng a ti Jesuh (Issa) a konglam cauk awm hue a ti tinoeh ni doerkhi hue. Ak rhehkungkhi engtoe Issa(Jesuh) a konglam cauk voeh ve amta u nueng, a simna yawm amsim unueng tina hue u. Acoeh ce Douglas eng Notovitch eng a rhai ak qoelnak a kong moe Jesuh a kong cauk amma awmnak a konglam ce ang coeina yawk hue.Ace ak awithang cauk toe;The Nineteenth Century (The Chief Lama of Himis on the Alleged Unknown Life of Christ April 1896).Ace mueih lorna Müller eng June 29, 1894 oeh Tibet rhamna koe Hemis Monarstery ak rhehkung a doer oeh awm, “Russia thlang Notovitch ve amlaw khoei noeh anih eng Jesuh a konglam a yawk a mueih awm vena amawm hue” ti hue u(Goodspeed,p.11). Ave mueihna thlang khawyah eng ve Notovitch a konglam moe Jesuh a kong ak qoel ve ani thoep oeh a rhai qoel ni ti hue u.

Baibul Khuioeh
      Jesuh a konglam ve ni thoep mantoe bi a bi hlan oeh kum 18 a rhengnak/ ammang dangnak ni hu tha hue. Kum 12 a lo doe ni thlang eng ni sim tha hue(Luka 2:42). Jesuh ce “A cueihnak a doem lo a mueihna a pumsa awm xoi law noeh, Khawsa moe thlangxing a hai oeh mikhai hlaimnak hu law hue”(Luka 2:52). Ve kum 18 khui oeh hoena a ceh tive Baibul oeh awm ammang dang a dawngoeh thlang vang engtoe Kalali rham Nazaret kho oeh ni a awm hue ti hue u.Thlang vang bai engtoe Khawsa bi a binak a hamna pawngcaanak moe doer thoehnak Khawsa venna ta huvoei ti hue u.
      Khrihca thlang khawyah engtoe Jesuh ve a Pa Josep lettama ak bina a awm a dawngoeh lettama bi huvoei soe tinoeh poeknak ta hue u. Ace a dawngoeh Mathai khui oeh ni huh oehtoe a pa ve lettama ni tive ang coeina dang hue, “Anih ve lettama a capa ammak ni aw?(Mathai 13:55). Ace mueihna a pa lettama a bi a dawngoeh Amoeh Jesuh awm a bi binak tuem a pha hlan khui oeh ce lattama bi soe cuva, “ Anih ve lettama ammak nii aw?(Marka 6:3) a ti hue. Ace mueihna a awm a dawngoeh kum 18 khui ve Baibul oeh ammang dangnakna awm hue.

Jesuh  Britain, Tibet, Himalaya, India na ak Cet Tang aw?
      Jesuh hoena num kum 18 khui oeh a ceh? Jesuh kum 12 moe 30 ang lak kum 18 khui oeh hoenanum a ceh hue tive Baibul eng awm ang coeina amqoel noeh mdekkhan lamtung nakoe khuuikhing yawkkungkhi eng awm amqoel hue u. Ace          a dawngoeh vemueih takni ti hamna toe kuei noeh ak choei oehkoe nik qoel amueihna “lettama” va bi noeh bi a binak a hamna pongcaanak ta huvoei tinoeh poeknak awm hue.
       India, Tibet rhamkhina cet noeh Buddha a venna ca cong hue tive toe ammak thuem soeih awi mat ni. Ikoe tinoeh num ni ti oehtoe, Jesuh eng mdekkhan oeh phung ak qoel hui oeh a huh moe ang yakkhi ce awi qoel hue. Awi a ti oeh Mosi eng a ti, Isaiah eng a ti, Caamcim eng a tii tinoeh qoel hue. Hmueihtehnak oeh Luka 4:18,19 ,Mathai 4:1-11 ni teok soe Cakkhyuem khui oehkoe awi a lohkhi ce ni hu tha hue. Jesuh ve a huh moe ang yak ve qoel hue. Kutoet awm Phungqi(Buddha) a ti ni, Buddha congpueinak ni, Brahmin a konglam ni tice amqoel khoei hue. Tibet rham a konglam moe India ram a konglam ve kutoet awm amqoel khoei hue.
      Ace a dawngoeh Jesuh ve ak thlangkhi Judah a hamna a lo a dawngoeh ak thlangkhi a kho a rham oeh Judah rham oeh ni kum 18 khui oeh kho a sak hue tice ang coeina ni hu tha hue.