Tuesday, May 3, 2016

A sitnak tuem kum 400 ani ti uve ikoe mueih num? (What is the silence period?)

    A sitnak kum ani ti uve ikoe aw? Itinoeh ak xing Khawsa ace hui oehtoe ak sit aw? Ikoe mueihna awm soe a sitnak tuem(Silence pesiod) ani ti u aw?ti awidoernak ve khrihca thlangvang eng sim moe soenum thlangvang toe ak huu ang ya hlan awm hue.Imueihna awm langnoeh Khawsa ak sit aw? Imueihna awmsoe a sitnak ani ti u aw? tive sim ham tueng rhoe matna awm hue.
    Baibul- Cakkhyuem  amma ni oeh Awikam Khyuem ani ti u moe Cakthai amma ni oeh Awikam Thai ani ti u ang lak kum 400 ce Khawsa eng ak thlangkhi Judahkhi venna awi amqoel voelnoeh ammang phoe rhuvoel a dawngoeh a sitnak a tuem(silence period) ti hue u. Awikam Khyuem boeih law hluenoeh, kum 400 khuioeh a lut lo tom oeh ce vemueihna Khawsa awi eng boetsak noeh:“Teoklah,Tawngha Elijah ce BOIPA a lonak hlue ang huep moe qih a cuknak ang huep oeh  tueilaw hlue nueng.Anih(Elijah) eng ce ani pa am lungko ce ani caakhi ni paekkhi kom soe toe ani caakhi am lungko ce ani pa-khi ni pee hluekhi noeh,acoeh ce lawnoeh khorham ce rhuntanak eng amvuek ti kong nueng(Malakhi 4:5-6) ti hue.
    Ace mueihna Malakhi eng ngaihthuennak ani paekkhi ve 430 B.C.na awmnoeh, Judahkhi Babilon tamna nakoe eng Palistin na aning voeilo thlah oeh ni. Medo- Persia Empire eng Palistin ce a uk huinoeh tempoen ce sak thlahna awm hue. Aaron caaphawm lam oehkoe Awipaek moe khawsoeih hluekhi ce tlah tlaengna awmnoeh,Judahkhi eng awm kut seh thaem ani baek ce nol law hue u.Malakhi a venna ngaithuennak awi a paek ve a long a lam kaana a paek amni hue.Judahkhi eng ani yuu ani caakhi ak khan oeh ak cheena awm unoeh, Khawsa ammak sim a nu-khi yu lona unoeh,paxa khui oeh mat Boipa ce ampe law unoeh,khawsoeihkhi eng tempoen ce khonglaw unoeh, thlangkhi ce Khawsa awithang a long a lam ce amma ni congcah lopuei a dawngoeh ni.Ak toina toe, Judahkhi eng Khawsa amma nik qihchah a dawngoeh ni.
    B.C. 333 oeh Palistinkhi ce Greekkhi eng ni hul noeh 323 B.C. oeh ce Ijip a kut khui oeh pha hue.A ningnikkhi eng ani uk hui oeh Judahkhi eng ani ngah tawkna pomsah usoe, Greek awi ce anik awi amueihna holona unoeh, Greek thlangkhi a thuum khoboe ce ani khoboe rhamlang amueihna holona unoeh, Greekkhi ak kawpoek amueih ce kawpoek lona hue u.Ace hui oeh ni Baibul Cakkhyuem ce Hebru awi oehkoe eng Koine Greek awina mhloenna awm soe, ace Greek Baibul ce Septuagint ti noeh, Rom awi na toe LXX tina awm hue. A ti ngahnak toe, Baibul am mhloenkungkhi ve thlang 70 ani lo a dawngoeh 70(Septuagint/ LXX) tina khue hue u.Ace Baibul ce Judah ca sim Alexandria oehkoe, Ijip ram ce Plolemy Philadelphus eng a uk hui (285-247 B.C.) oeh mhloenna awmnoeh,ang ming ce Latin awi na toe “Septuaginta” ti unoeh a ti ngahnak toe sawmsarih (70) tinak ni. Ace huma oehkoe Judah thlangkhi ce Hellenistic Judaism ti unoeh a nak khue hue u.
    Judah uknak moe khawsoeih hluekhi ce Antiochus the Great, Syria oehkoe eng Palistin a hulnak 204 B.C. doena awm hue. Anih(Antiochus)moe a pueikhi eng Judahkhi ce khuikhat unoeh, khawsoeihkhi ce yoi hue u.Kum 171 B.C oeh Episphanes ce am cim soeih oehkoe am cimsoeih ming ce bun hue u.Judah Maccabeus oehkoe Aaron a caaphom ce 165 B.C. tloek oeh tho hui unoeh Jerusalem oehkoe eng Judahkhi ce thoeng hue u. Ace a dawngoeh Syria moe Judah anglak oeh mat moe mat kah rhunak ce Rom eng Palistin 63 B.C. oeh a loh doena awm hue. Caesar eng Esau a caa hlah Antipater ce 47 B.C. oeh Judah ram ukkungna ta soe, anih eng a capa rhoi pakhih ce Kalali moe Judea ram oeh Boina ni taa rhoi hue.
    Acoeh koe eng ce Cakthai/ Awikam Thai tungna lut lawnoeh,Antipater a capa, Esua a caa hlah Herot the Great ce boina awmnoeh,khawsoeihkhi ce Aaron a caa hlah oehkoe eng amni noeh mdekkhan uknak lamna koe eng bi law hue u.Ace uknak lam awm pakhihna Farisai moe Sadusi tinoeh thoeng law hue.Sadusikhi eng toe Greekkhi a poh ce oet unoeh huhnak angxoi, poeknak angxoina ce pomsah hue u.Aningnikkhi eng ve Torah(Mosi ak cauk pumhma) ce baeknak a hamna hona hue.Cenamoe ace hui oehkoe Farisaikhi ba toe kawlingnak ta unoeh baeknak lam tung rhuisawi rhunak oeh awm ca yawkkung ta unoeh a rhaerna ce tlawngtho hue u. Synagogues(Sinekok- Baek-imna ani honak u), pumnak huen thai, tlongthohnakkhi ce ani rham pum oeh huen a hoeina phasak unoeh, baeknak lamtung toe a lu soeihna ak awm Sanhedrins eng tuu kang hue.

    Malakhi moe Messiah a lonak hlue anglak oehkoe tawngha-khi venna awi ak qoelkhi ak kuunu toe 2,300 huep anglak oehkoe 171 moe 165 B.C.(Daniel 8:14) oehkoekhi ce soepna awmhoh hue.Canemoe kum 400 khui oehtoe Khawsa eng tawngha honak eng awi ak qoel, amnim mthehkhi moe Khawsa awi ani yawk u tive amni hu hue(Sam 43-44). Khawsa bi ambi hue tinak amni noeh Khawsa eng ak thlangkhi tawnghakhi honak eng Baibul yawk a hamna amnim mthehkhi voel hue tinak ni. Ace a dawngoeh ni a sitnak tuem(silence period) ani ti hue. Ace hui oeh ce Apocrypha cauk yawkna 400 - 200 B.C. oeh awm moeseonum  ace ce Khawsa awipaek moe Baibul awi moe ammang mueih a dawngoeh Khrihcakhi eng Baibulna amhona hue u.Ace hui oeh Judah thlangkhi pateng eng Messiah ak kawdungnak, ang pongcaanak rhoe ve amsim tha hue u(Zakhariah 9:9;Isaiah 6:10;Johan 12:40).

No comments:

Post a Comment